Polski reaktor MARIA w stanie śmierci klinicznej. „To kompromitacja na skalę światową”

Reaktor MARIA, jedyna tego typu instalacja w Polsce i jedna z nielicznych na świecie produkujących radioizotopy ratujące życie, od dwóch miesięcy stoi unieruchomiona. Powód? Wygasła licencja Państwowej Agencji Atomistyki (PAA), a nowej nie udało się uzyskać na czas. W tle – zarzuty o zaniedbania, brak kompetencji i kuriozalne spory o strefy bezpieczeństwa.

MARIA mogła im pomóc, ale nie działa

MARIA to nie tylko reaktor badawczy. To kluczowy dostawca molibdenu-99, izotopu niezbędnego w diagnostyce i leczeniu nowotworów. Gdy pracuje:

• ratuje życie 100 tys. osób tygodniowo na całym świecie,
• generuje 200 mln zł rocznego obrotu,
• szkoli kadry dla przyszłej polskiej energetyki jądrowej.

Od 1 kwietnia 2025 r. reaktor milczy. Winnych jest wielu, ale najbardziej szokuje brak podstawowej odpowiedzialności.

Dlaczego licencja nie została przedłużona?

Procedura powinna być formalnością. Tymczasem:

1. Narodowe Centrum Badań Jądrowych (NCBJ) złożyło wniosek o nową licencję w sierpniu 2024 r. – teoretycznie z wystarczającym wyprzedzeniem.
2. PAA zgłosiła kilkaset uwag i dziesięciokrotnie wzywała NCBJ do uzupełnień.
3. Największy spór dotyczył stref bezpieczeństwa – obszarów, które trzeba ewakuować w przypadku awarii.

Absurdalny spór

• NCBJ twierdzi, że strefa kończy się… na płocie ośrodka. Argumentują, że MARIA to mały reaktor badawczy, a nie elektrownia.
• PAA nalega, by wyznaczyć nowe strefy zgodnie z prawem atomowym z 2021 r. (które NCBJ… współtworzyło!).
• Problem? Gdyby przyjąć wymagania PAA, strefa objęłaby część Warszawy (Ursynów, Wawer), czyli milion ludzi. NCBJ nie ma prawa ich przesiedlać.

Kompetencyjna zapaść: „Jedyny ekspert nie żyje od 7 lat”

Najbardziej porażający jest fakt, że nikt w NCBJ nie potrafi wykonać nowych obliczeń dla stref bezpieczeństwa. Jak przyznał były dyrektor Krzysztof Kurek:

• Osoba odpowiedzialna za te kalkulacje zmarła w 2018 r.
• Nikt nie odtworzył jej wiedzy – dziś nikt nie wie, jak sprawdzić poprawność starych wyliczeń, a co dopiero przygotować nowe.

Czy MARIA zostanie uratowana?

W grę wchodzą trzy scenariusze:

1. NCBJ w końcu dogada się z PAA – ale to wymagałoby natychmiastowych działań.
2. Reaktor dostanie status „ośrodka specjalnego” – co może ułatwić finansowanie, ale nie rozwiąże problemu licencji.
3. Polska straci pozycję na rynku radioizotopów – a pacjenci na całym świecie będą zdani na droższych dostawców.

To nie jest zwykły kryzys. To śmierć kliniczna

MARIA od lat jest niedoinwestowana. Liczyli, że „jakoś to będzie”, a teraz mamy efekt. Najgorsze, że w tle są podejrzenia o próby przejęcia części działalności przez firmy komercyjne, co podniesie ceny leków.

– mówi Tomasz Rożek

Czy ktoś poniesie konsekwencje? Na razie jedynym „kozłem ofiarnym” został odwołany dyrektor NCBJ. Tymczasem winę ponosi systemowa niegospodarność, brak długofalowej strategii i lekceważenie kluczowych kompetencji.